Kuchnia polska — charakterystyka i potrawy

🕗 6 minut | 1 sierpnia 2024 | Redakcja Klara Krysiak

Współczesna kuchnia polska uważana jest przez zagranicznych turystów za jedną z najsmaczniejszych w Europie. Jest różnorodna i taka „na bogato”, a wynika to z polskiej gościnności i sentymentu do biesiadowania. Polskie smaki wywodzą się z różnych tradycji kulinarnych, co związane jest z burzliwą historią kraju, w tym z okresem rozbiorów i deportacji ludności po zmianach granic.

Przeczytaj także

• Tradycyjne hiszpańskie potrawy — co zjeść?
• Kuchnia bośniacka — skosztuj bałkańskich smaków!
• Kuchnia węgierska — papryka, gulasz i co jeszcze?

Co jedzą Polacy? Jakie tradycyjne polskie potrawy warto polecić cudzoziemcom? W tym tej części artykułu przedstawiamy polskie tradycje kulinarne i opisujemy najpopularniejsze dania, przekąski oraz desery.  

Polacy jedzą dużo posiłków mięsnych, zarówno obiadowych, jak i w formie przekąsek. Na stołach króluje wieprzowina i drób. Bazą suchego prowiantu jest pieczywo różnego rodzaju oraz wędliny – pieczone, gotowane lub wędzone. Na obszarach wiejskich do tej pory w wielu domach wyrabiane są wędliny według starych receptur, przekazanych przez poprzednie pokolenia. Wiele gospodyń potrafi upiec pyszny chleb na zakwasie, z różnych rodzajów mąki, często z dodatkiem ziół i pestek. 

Polskie tradycje kulinarne to także klasyczne polskie zupy — pożywne i zdrowe, na bazie bulionów drobiowych i warzywnych. Najpopularniejsze, to: rosół, polska zupa pomidorowa, ogórkowa z kiszonych ogórków, grochówka, barszcz czerwony i żurek z białą kiełbasą.

Wiele polskich rodzin uprawia własne ogrody z warzywami, a obok domu ma małe sady z owocami. Co więcej, mieszkańcy miast często dzierżawią ogródki działkowe z grządkami warzyw albo przywożą jarzyny i owoce od rodziny ze wsi.

Polskie smaki obejmują też przetwory domowe, w tym kiszone ogórki, kiszona kapusta, warzywa kiszone w zalewie słodko-kwaśnej, a także dżemy i kompoty z owoców. Wyrabiane często z tego, co udało się wyhodować we własnym ogrodzie, na działce lub kupić na bazarku od gospodarza.

O ile święta wyprawiamy na bogato, to na co dzień lubimy ułatwiać sobie przygotowanie posiłków, a przy tym ograniczyć zakupy spożywcze do niezbędnych produktów. Z pozostałych po obiedzie ziemniaków robimy kopytka albo kluski śląskie, a na resztkach rosołu gotujemy zupę pomidorową. Mięso z rosołu mielimy i nadziewamy nim pierogi albo robimy krokiety. Pozostały po obiedzie makaron i resztki wędlin z lodówki, to świetna baza do zapiekanki.

Warto zaznaczyć, że posiłki polskiej rodziny inaczej wyglądają i smakują w dni świąteczne, w porównaniu z resztą tygodnia. Typowy obiad niedzielny polskiej rodziny składa się z dwóch dań i deseru. Przy czym na pierwsze danie podaje się często rosół drobiowy, a na drugie kotlety schabowe z ziemniakami i surówką z warzyw. Potem obowiązkowo jakieś ciasto na deser, na przykład sernik, szarlotka albo biszkopt z masą kremową i owocami. 

Nieco inaczej wygląda kwestia posiłków w tygodniu. Zabiegane gospodynie korzystają często z półproduktów kupowanych w sklepach. Są to na przykład mrożone warzywa na patelnię i mrożone pierogi. Posiłki, które można szybko przygotować po powrocie z pracy, to spaghetti z sosem albo gulasz z mięsa drobiowego z warzywami i kaszą gryczaną, pęczak albo kuskus. Coraz częściej korzystamy też z cateringów i zamawiamy pizze na wynos. To znak, że kuchnia polska stale ewoluuje i czerpie z tradycji Zachodu.

Tradycję w kuchni polskiej widać przede wszystkim podczas większych świąt religijnych. Stoły uginają się wtedy pod jedzeniem, a dania wigilijne to specjalność naszych babć. Na Wielkanoc i Boże Narodzenie piecze się mięsa i pasztety, gotuje flaczki i przyrządza sałatkę jarzynową. Jako główne dania podaje się klasyczne polskie zupy, kaczkę z jabłkami, pieczeń rzymską albo schab w sosie kurkowym. Obowiązkowo przygotowuje się też kilka ciast.

Coraz częściej przywiązujemy uwagę do tego, aby jeść zdrowo i pożywnie. Z roku na rok coraz więcej Polaków stawia na posiłki wegetariańskie i wegańskie. Zmieniają się przekonania, świadomość, ale też szacunek do środowiska i zwierząt. Poza tym w naszym kraju osiedla się wielu cudzoziemców, którzy wprowadzają swoje zwyczaje kulinarne. W każdym mieście, obok przysmaków kuchni polskiej, są też restauracje włoskie, bałkańskie i azjatyckie.

Tradycyjne dania, które zaliczamy do kuchni polskiej, to:

• rosół z kury wiejskiej z dodatkiem mięsa wołowego i dużą porcją włoszczyzny, podawany z ręcznie robionym makaronem lub z makaronem ze sklepu,

• flaczki, czyli tłusta polska zupa z wieprzowych jelit z wywarem z mięsa wołowego i drobiowego,

• tłuczone kotlety schabowe, panierowane w mące, jajku i bułce tartej, podawane z ziemniakami opiekanymi i surówką z warzyw,

• kotlety z mięsa mielonego z dodatkiem bułki namoczonej w mleku, jajkach i przyprawach, podawane z ziemniakami z wody i mizerią ze świeżych ogórków,

• tradycyjny polski bigos z kiszonej kapusty, z dodatkiem pieczonych mięs,

• młoda kapusta zasmażana na maśle z dodatkiem marchewki i koperku,

• gołąbki, czyli polskie mięso mielone, owinięte liściem kapusty, podawane z sosem pomidorowym,

• kaszanka.

Współczesna kuchnia polska różni się w zależności od regionu. Te różnice wynikają z przemieszczania się ludności i z tradycji odziedziczonych po przodkach jeszcze z czasów zaborów. Poza tym niektóre regiony mają swoje własne zwyczaje kulinarne i regionalne produkty.

• Kuchnia śląska: na Śląsku popularna jest rolada z mięsa, podawana z kluskami śląskimi i surówką z czerwonej kapusty.

• Kuchnia Podhala: na Podhalu króluje kwaśnica, czyli polska zupa z kiszonej kapusty z wędzonymi żeberkami oraz gulasz z jagnięciny lub baraniny, a na przekąskę oscypek z żurawiną.

• Kuchnia lubelska: na Lubelszczyźnie znany jest forszmak – danie jednogarnkowe z wędlin, papryki, pomidorów, kiszonych ogórków z dodatkiem suszonych grzybów i koncentratu pomidorowego.

• Tradycyjna kuchnia mazowiecka: w kuchni Mazowsza królują dary lasu, a więc dziczyzna, grzyby, jagody i borówki.

• Kuchnia wielkopolska: na Wielkopolsce zjesz pyry z gzikiem, czyli ziemniaki gotowane lub pieczone w mundurkach z dodatkiem pikantnie przyprawionego twarogu.

• Kuchnia pomorska: na Żuławach popularna jest zupa z raków, pieczony jesiotr i zupa klopsowa z kaparami.

• Kuchnia podkarpacka: tradycyjne potrawy Podkarpacia to poliwka, czyli biały żurek na wywarze z rydzów oraz szpykaczka z haluszkami – szare kluski z tartych ziemniaków z gulaszem wieprzowym.

• Kuchnia kresowa: jest związana z regionami dawnej Rzeczypospolitej i opiera się na świeżych warzywach, mięsie oraz ziołach. Typowe przysmaki kuchni polskiej kresowej to pierogi, babka ziemniaczana i placki ziemniaczane.

• Kuchnia Warmii i Mazur: wyróżnia się prostotą i wykorzystaniem lokalnych składników, takich jak ryby, grzyby i dzikie owoce. Znane potrawy kuchni Warmii i Mazur to zupy rybne, kiszone ogórki oraz pierogi.

• Kuchnia góralska: jest związana z regionami górskimi i słynie z sycących dań, często z wykorzystaniem sera i mięsa. Do specjalności kuchni polskiej góralskiej należą oscypek, kwaśnica oraz placki z kapusty.

Niemal w każdym domu przed weekendem piecze się (lub kupuje) ciasto. Porcja ciasta to nieodzowny dodatek do kawy i deser po obiedzie. Ciastem podejmuje się też niespodziewanych gości. Najpopularniejsze polskie ciasta to różne serniki z twarogu, szarlotki na cieście kruchym, ciasta biszkoptowe z masą i ciasta ucierane z owocami.

Alkohol na polskim stole to głównie wódka i nalewki. W wielu domach robi się nalewki owocowe lub ziołowe na spirytusie. Tradycją polską było pędzenie bimbru z ziemniaków lub drożdży. Do dziś zwyczaj ten przetrwał w wielu regionach. Pije się też dużo piwa, zwłaszcza podczas imprez w plenerze czy wspólnego oglądania rozgrywek sportowych w telewizji.

Chociaż dla wielu przedstawicieli obecnie żyjących, starszych pokoleń obiad nie obędzie się bez porcji mięsa, to tradycyjnie kuchnia polska była kuchnią wegańską, później kuchnią wegetariańską. Dawniej mięso było jadane tylko na dworach królewskich, a reszta społeczeństwa, miała szansę je jeść głównie przy okazji świąt i ważnych wydarzeń. W ten sposób na przestrzeni lat powstało wiele przepisów, które nie zawierają mięsa, a przy tym smakują bardzo dobrze! W końcu — potrzeba jest matką wynalazków!

Pierogi do polskiej kuchni dotarły ok XIII wieku, a ich koncept pochodzi z Chin. W Polsce przybrały inną formę i stały się klasykiem lokalnej kuchni. Pierogi są nadziewane przeróżnymi farszami. Najpopularniejsze wegetariańskie pierogi, są z kapustą i grzybami (tradycyjnie jedzone w wigilie Bożego Narodzenia) oraz z ziemniakami i białym serem (nazywane pierogami ruskimi — nazwa pochodzi od terenu z którego pochodzą czyli Rusi Czerwonej). Wegetariańskie pierogi również są przyrządzane na słodko z owocami. Najpopularniejsze to te z truskawkami, które są uprawiane w Polsce.

Są dania, które tradycyjnie występują w postaciach mięsnych i bezmięsnych. Przykładem są Gołąbki, które rozpowszechniły się w Europie wschodniej i środkowej, gdzie często uprawiano kapustę. Gołąbki to nic innego jak różnego rodzaju farsze zawinięte w liście kapusty, podawane z sosem pomidorowym. Gołąbki podobnie jak pierogi można znaleźć w różnych wariantach. Gołąbki jarskie mają w sobie głównie kaszę i grzyby, reszta składników zależy od regionu, w którym się znajdujemy.

Kolejnym bardzo popularnym daniem polskiej kuchni wegetariańskiej, są krokiety, najczęściej podawane z barszczem czerwonym. Krokiety to panierowane i usmażone naleśniki z farszem — najczęściej z kapustą i grzybami.

Jeśli szukasz wegetariańskich dań polskich, spróbuj też najpopularniejszych potraw z ziemniaków, takich jak kluski, kopytka czy placki ziemniaczane. Dania te można jeść zarówno na słodko z cukrem, jak i wytrawne z sosem grzybowym.