Zwyczaje i tradycje wielkanocne w Polsce

🕗 7 minut | 8 kwietnia 2025 | Tekst Klara Krysiak

Polskie zwyczaje wielkanocne, takie jak święcenie pokarmów, ozdabianie jajek wielkanocnych czy robienie palm wielkanocnych, na stałe zagościły w naszej świadomości. Trudno też wyobrazić sobie Wielkanoc bez mokrego Śmigusa Dyngusa. Chcesz poznać najciekawsze religijne i ludowe tradycje wielkanocne w Polsce? Koniecznie przeczytaj ten artykuł.

W Polsce, obchody świąt wielkanocnych rozpoczynają się znacznie wcześniej, niż może się wydawać. Wielki Tydzień to czas pełen religijnych ceremonii, które przygotowują wiernych do najważniejszego momentu – Zmartwychwstania Jezusa Chrystusa. Każdy dzień tego tygodnia ma swoje wyjątkowe znaczenie i symbolikę.

Wielki Tydzień to ostatni tydzień Wielkiego Postu, okresu umartwienia i refleksji. Rozpoczyna się on w Wielki Czwartek, który jest pamiątką Ostatniej Wieczerzy. Wielki Piątek to dzień ścisłego postu i zadumy nad męką Jezusa, a w Wielką Sobotę wierni przygotowują się do celebracji Zmartwychwstania, święcąc pokarmy, które symbolizują życie i zwycięstwo nad śmiercią.

Wielki Czwartek to dzień, w którym wspomina się ustanowienie sakramentu Eucharystii i kapłaństwa podczas Ostatniej Wieczerzy. W Wielki Czwartek w wielu parafiach odbywa się uroczysta Msza Wieczerzy Pańskiej, podczas której kapłani obmywają nogi wybranym wiernym, nawiązując do gestu Chrystusa wobec swoich uczniów. 

Wielki Piątek jest dniem upamiętniającym Mękę i Śmierć Jezusa na krzyżu. To jedyny dzień w roku, w którym nie odprawia się Mszy Świętej. Zamiast tego, w Wielki Piątek wierni biorą udział w Liturgii Męki Pańskiej, podczas której odczytywana jest Pasja, adorowany jest krzyż, a Najświętszy Sakrament przenoszony jest do symbolicznego Grobu Pańskiego.

Wielka Sobota to czas ciszy i oczekiwania na Zmartwychwstanie. Wierni przychodzą wówczas do kościołów, aby poświęcić pokarmy w tradycyjnych koszyczkach wielkanocnych. Wieczorem odbywa się Wigilia Paschalna, najważniejsza i najbardziej uroczysta liturgia w roku liturgicznym, symbolizująca przejście z ciemności do światła.

Niedziela Wielkanocna rozpoczyna się Rezurekcją, radosną procesją i Mszą, która ogłasza Zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa. To dzień pełen radości i nadziei, który wierni spędzają z rodziną, świętując przy wspólnym stole i dzieląc się symbolicznym jajkiem jako znakiem życia i odrodzenia. Obchody Niedzieli Wielkanocnej są pełne głębokiej duchowości, tradycji i wspólnoty.

Poniedziałek Wielkanocny, zwany również Lanym Poniedziałkiem lub Śmigusem Dyngusem, to dzień pełen radości i zabawy, szczególnie wśród dzieci i młodzieży. Ta chrześcijańska tradycja wielkanocna polega na polewaniu się wodą i ma swoje korzenie w dawnych obrzędach wiosennych, symbolizując oczyszczenie i nowe życie.

Jak obchodzi się Poniedziałek Wielkanocny w Polsce? W wielu regionach organizowane są różne lokalne zwyczaje i zabawy. Tego dnia nadal utrzymuje się świąteczna atmosfera, a rodziny często kontynuują wspólne spotkania i odwiedziny bliskich, ciesząc się kolejnym dniem świętowania Zmartwychwstania Jezusa Chrystusa. 

Koszyczek wielkanocny, wypełniony tradycyjnymi pokarmami – jajkiem, chlebem, solą, kiełbasą, oraz chrzanem – jest obowiązkowym elementem Wielkiej Soboty. Każdy z tych elementów ma swój symboliczny wymiar w chrześcijańskich tradycjach wielkanocnych. Jajko to symbol nowego życia, chleb odnosi się do ciała Chrystusa, a sól do ochrony przed złem.

Niedziela Palmowa to uniwersalna tradycja wielkanocna, która upamiętnia wjazd Jezusa do Jerozolimy. Z tej okazji wierni przynoszą do kościołów palmy wielkanocne – symbol odradzającego się życia i triumfu – aby je poświęcić.

Tradycyjne palmy wielkanocne, często zdobione suszonymi kwiatami i kolorowymi wstążkami, są starannie przygotowywane przez całe rodziny. Poświęcone palmy przechowuje się w domach jako znak błogosławieństwa i ochrony.

Wielkanocne procesje, zwykle odbywające się w poranek Wielkiej Niedzieli, są uroczystym i podniosłym momentem świąt. Procesja rezurekcyjna, przy akompaniamencie dzwonów, pieśni i modlitw, przypomina o triumfie życia nad śmiercią i napełnia wiernych nadzieją oraz radością.

Wielki Post, poprzedzający Wielkanoc, jest okresem refleksji, modlitwy i przygotowań duchowych. Tradycje związane z Wielkim Postem, takie jak wstrzemięźliwość od mięsnych potraw czy uczestnictwo w drodze krzyżowej, przypominają o pokorze i skupieniu się na duchowym wymiarze życia.

Wiosenne przebudzenie natury, radosne uroczystości rodzinne oraz głęboko zakorzenione obrzędy — tak w skrócie można opisać polskie święta wielkanocne. Co roku z wielkim przywiązaniem podtrzymujemy tradycje, które przekazywane są z pokolenia na pokolenie.

W tej części artykułu przybliżymy Ci najpiękniejsze polskie zwyczaje ludowe.

Lany Poniedziałek, inaczej śmigus-dyngus, to wielkanocny zwyczaj ludowy, polegający na wzajemnym oblewaniu się wodą przy użyciu wiaderek, plastikowych pistoletów czy jajek. 

Wiesz, że dawniej śmigus i dyngus były odrębnymi obyczajami? Śmigus polegał na symbolicznym biciu się witkami wierzbowymi po nogach i oblewaniu wodą, co miało symbolizować wiosenne oczyszczenie. Dyngus skupiał się na składaniu wizyt znajomym i zupełnie przypadkowym osobom, a odwiedzinom często towarzyszył poczęstunek.

Ozdabianie jajek wielkanocnych to chyba najpopularniejsza tradycja wielkanocna — i nic dziwnego. Malowanie jaj jest kreatywnym zajęciem, uwielbianym szczególnie przez dzieci, a pisanki o różnych wzorach i kolorach służą później za piękne, świąteczne dekoracje.

Wiesz, że malowanie jaj to tradycja pochodząca z Persji? Symboliką nawiązuje do budzącej się do życia przyrody, a w religii chrześcijańskiej — do wiary w zmartwychwstanie Chrystusa. W polskich domach wielkanocne malowanie jajek odbywa się wraz z rozpoczęciem Wielkiego Tygodnia. 

Szukanie jajek wielkanocnych polega na ukrywaniu czekoladowych lub plastikowych jajek wypełnionych drobnymi niespodziankami, a następnie ich poszukiwaniu. Jajko, będące symbolem życia, stanowi też ważny element świątecznego śniadania, podczas którego rodziny wspólnie spożywają święcone potrawy.

Szukanie jajek wielkanocnych najczęściej odbywa się w ogrodzie, ale równie dobrze można zorganizować tę zabawę w domu. To świetny sposób na spędzenie czasu z rodziną, pielęgnowanie tradycji i wprowadzanie atmosfery wielkanocnej. 

Zajączek wielkanocny to jedna z bardziej radosnych ludowych tradycji wielkanocnych. W wielu domach kryje on słodkie upominki, które najmłodsi odnajdują podczas zabawy (na przykład szukania jajek wielkanocnych).

Choć jest to niemiecki zwyczaj wielkanocny, zyskał popularność także w Polsce.

W polskiej tradycji znaleźć można wielkanocne zwyczaje ludowe, które od wieków kształtowały naszą kulturę i duchowość. Jednym z nich jest wieszanie Judasza – symboliczny obrzęd odbywający się w Wielki Czwartek, podczas którego figura zdrajcy jest wyśmiewana i potępiana. Wieszanie Judasza nie tylko przypomina o znaczeniu jego zdrady w historii Pasji, ale także stanowi przestrogę moralną dla społeczności.

Chociaż tradycja ta wciąż jest obecna w wielu rejonach Polski, nie jest to już tak powszechny zwyczaj.

Inne wielkanocne tradycje związane z ludowością to na przykład pucheroki, gdzie chłopcy w barwnych przebraniach kolędują, czy siuda baba – postać przedstawiająca kobietę ubrudzoną sadzą, która odwiedza wsie, przynosząc świąteczne ożywienie. Z kolei przywołówki to humorystyczne zaloty młodych chłopców w Poniedziałek Wielkanocny, ukazujące dawną kreatywność i beztroskę młodzieży.

Polskie święta wielkanocne to czas pełen tradycji i symboli, które od pokoleń nadają nam wyjątkowy charakter. Zwyczaje świąt wielkanocnych różnią się jednak w zależności od miejsca.

Wyobraź sobie radość z wielkanocnego malowania jajek, zapach pysznych potraw na uroczystym śniadaniu i podniosłą atmosferę wielkanocnych procesji... A to tylko początek świętowania. Poznajmy razem, jak różne regiony celebrują polskie święta wielkanocne.

Ludowe tradycje wielkanocne najlepiej widać w Niedzielę Palmową na Kurpiach, podczas corocznego konkursu na najwyższą palmę.

Znanym zwyczajem wielkanocnym jest też przystrajanie gałązek palmy wielkanocnej. Często wykonuje się do tego sztuczne palmy z materiałów, takich jak kwiaty czy krepina. Tradycyjne palmy wielkanocne osiągają zwykle kolosalne rozmiary i nierzadko ważą tyle, że muszą być niesione nawet przez kilka osób! To wspaniała chrześcijańska tradycja wielkanocna, która budzi zachwyt szczególnie wśród najmłodszych.

Krakowskie tradycje, takie jak Emaus czy Rękawka, w szczególny sposób urozmaicają wielkanocne obchody.

Emaus to organizowany w Poniedziałek Wielkanocny jarmark przy klasztorze Norbertanek, pełen kolorowych stoisk i rękodzieła. Rękawka natomiast łączy tradycję pogańskich obchodów z chrześcijańską refleksją, oferując widowiskowe wydarzenia na kopcu Krakusa.

Na polskim stole królują potrawy świąt wielkanocnych, które mają głębokie znaczenie symboliczne. Przy wspólnym posiłku gromadzi się więc cała rodzina, żeby celebrować początek nowego cyklu życia i jego zwycięstwo nad śmiercią.

Popularne potrawy świąt wielkanocnych to święconki, czyli koszyczki ze święconymi pokarmami i barankami wielkanocnymi — symbolem Chrystusa. Święta wielkanocne obfitują też w babki wielkanocne i żurek, uznawany za obowiązkowe danie w wielu domach. Nie można też zapomnieć o chrzanie i ćwikle, które są doskonałym dodatkiem do jaj czy mięs. 

Ważnym elementem obchodów świąt wielkanocnych są gotowane jajka, które na dobre wpisały się w tradycyjne menu polskich domów. Jajka na Wielkanoc zazwyczaj gotujemy na twardo, podajemy z majonezem lub faszerujemy pieczarkami. 

Święta wielkanocne obfitują w żurek. Jest to zupa przyrządzana na bazie wywaru mięsnego i zagęszczana zakwasem, który nadaje jej charakterystycznego, kwaśnego smaku. Składnikami żurku są ziemniaki, marchewka, pietruszka, cebula, a także jajko gotowane na twardo i biała kiełbasa.

Najpopularniejsza tradycja wielkanocna obejmuje wspólne przyrządzanie sałatki jarzynowej, która gości na polskich stołach nie tylko w okresie wielkanocnym, ale też podczas innych ważnych świąt. Składniki sałatki są łatwo dostępne, proste i uniwersalne — znajdziesz w niej ziemniaki, marchew, seler, pietruszkę, ogórka kiszonego, groszek, jajko i cebulę. Wszystkie składniki są następnie mieszane i doprawiane majonezem oraz pieprzem. 

Obchody świąt wielkanocnych nie obędą się bez mazurka. To kruche ciasto ze słodką masą kajmakową lub czekoladową, udekorowane suszonymi owocami i orzechami.